Niderland Antil adaları

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Niderland Krallığının özünüidarəetmə hissəsi
Niderland Antil adaları
Nederlandse Antillen
Antia Ulandes
Antia Hulandes[1]
Bayraq[d] Gerb[d]
Bayraq[d] Gerb[d]
««Libertate unanimus»»
«Bir səslə azadlıq»

Paytaxt Villemştad
Dilləri niderland dili[2], ingilis dili[2]
Rəsmi dilləri
Ərazisi
  • 800 km²
Əhalisi
  • 197.041 nəf. (2009)
İdarəetmə forması konstitusiyalı monarxiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar


Niderland Antil adaları (nid. Nederlandse Antillen) — keçmiş (10 oktyabr 2010-cu ilə qədər) coğrafi olaraq Karib dənizindəki Kiçik Antil adalarında iki ada qrupundan ibarət olan Niderland Krallığı daxilindəki muxtariyyət.

Üç böyük adadan ibarət bir qrup Aruba, Kürasao və Bonayre, Venesuela sahillərinin yaxınlığında, Kiçik Antil adalarının cənub hissəsində yerləşir. Üç kiçik adadan ibarət bir qrup Sint-Marten, Sint-Estatius və Saba, adaların şimalında, əsas adalardan təxminən 1000 km məsafədə yerləşir. Sint-Estatiusun şərqdə Sent-Kits və Nevis əyaləti ilə dəniz sərhədləri var, Sint-Marten, Fransanın xarici icması ilə quru ilə — şimalda Sent-Martin, cənub-qərbdə dənizlə — İngilislərin Angilya xaricindəki ərazisi ilə, cənub-şərqdə sərhəddir. Dəniz yolu ilə – Fransanın xaricdəki icması ilə – Sen-Bartelmi.

Aruba 1 yanvar 1986-cı ildə Niderland Antilərindən arasından ayrılaraq, Niderland Krallığı daxilində özünüidarə edən bir dövlət kimi yarandı. 10 oktyabr 2010-cu il tarixində, Niderland Antilləri konstitusiya islahatı nəticəsində, Kürasao və Sint-Marten Niderland Krallığı daxilində özünüidarə edən dövlətlər oldular, Boneyr, Sint-Estatius və Saba isə Niderland Krallığının xüsusi icmaları oldular.

Niderland Antil adaları (Aruba istisna olmaqla) ümumi sahəsi 800 km², əhalisi 225 min nəfərdir. (2008). İdarəetmə mərkəzi Kürasao adasındakı Villemştad şəhəridir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İspanlar XV əsrin sonunda adalarda meydana çıxdılar. İlk Sen-Marten adası (Sint-Marten) 1493-cü ildə Xristofor Kolumb tərəfindən kəşf edilmişdir. 1499-cu ildə İspaniyalı Alonso de Oheda, aravaki və Karib hindularının yaşadığı cənub adalarını kəşf etdi. Bununla birlikdə, İspanlar orada qiymətli metal tapmadılar və bu adaları inkişaf etdirməyə başlamadılar.

1630–1640-cı illər ərzində adalar hollandlar tərəfindən işğal edildi, sonra dəfələrlə İspan, İngilis və Fransızlar tərəfindən işğal edildi. Bu adalar həm də quldurlar üçün əhəmiyyətli rol oynayırdı.

Nəhayət 1816-cı ildə Niderlanda keçdilər. 1863-cü ildə köləlik ləğv edilənə qədər ərazi Karib dənizində qul ticarətinin mərkəzi idi.

XX əsrin əvvəllərində Venesuelada neft yataqları kəşf edildikdən sonra İngiltərə-Holland şirkəti "Royal Datç-Şell" 1916-cı ildə Kürasao adasında böyük bir neft emalı zavodu tikdi. Venesuela neftinin təmizlənməsi Niderland Antilləri iqtisadi inkişafı üçün əsas oldu.

15 dekabr 1954-cü ildən — Niderland Krallığının özünüidarəetmə hissəsi.

Əvvəllər sahiblik Aruba adasını əhatə edirdi (1 yanvar 1986-cı ildən — Niderland Krallığı daxilində ayrıca bir özünüidarə edən ərazi olmuşdur).

2000–2006-cı illərdə keçirilmiş referendumlara görə, Kürasao və Sint-Marten əhalisi aparte statusuna (Aruba statusu) razı oldular. Bonaire və Saba adalarının əhalisi xaricdə bir əyalət statusu almağa qərar verdilər (Fransanın xaricdəki departamentlərinə bənzəyir). Sint Eustatiusun əhalisi adanınNiderland Antil adalarının üzvlüyünün qorunmasını dəstəklədi, ancaq bunu dəstəkləyən yeganə ada oldu.

10 sentyabr 2010-cu ildə Niderland Krallığı və Niderland Antil adaları (Kürasao, Bonayre, Sint-Estatius, Saba və Sint-Marten), Haaqada, Səlahiyyətin Karib dənizi ərazilərinin konstitusiya islahatına son qoyan Son Bəyannaməni (bundan sonra Saziş) imzaladılar[3][4].

Müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq, 10 oktyabr 2010-cu il tarixindən etibarən Kürasao və Sint-Marten Niderland Krallığının daxilində əhəmiyyətli muxtariyyətə (status aparte) sahib olan öz-özünü idarə edən dövlətlər oldular, Bonaire, Saba və Sint Eustatius Hollandiyanın xüsusi icmaları statusunu aldılar (yaxın bir status Fransanın xarici departamentlərinə).

10 oktyabr 2010-cu il tarixində Niderland Antil adaları mövcudluğunu dayandırdı[5].

Siyasi quruluşu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Niderland Krallığının dövlət quruluşunu tənzimləyən əsas sənəd, Konstitusiyadan üstün olan Əsasnamədir. Niderland, Niderland Antilləri və Aruba arasındakı münasibətlər müəyyən edilmiş Əsasnamədə (1954-cü ildə qəbul edilmişdir). Onun sözlərinə görə, Niderland, Niderland Antilləri və Aruba, Krallığın daxilində bərabər tərəfdaş ölkələr idi.

1954-cü ildən bəri Krallığın hər bir hissəsi Niderland Krallığı daxilində daxili muxtariyyətə sahibdir. Dövlətin başçısı adalarda qubernator tərəfindən təmsil olunan kraliça idi. Xarici siyasət və müdafiə Hollandiyanın səlahiyyətlilərinin səlahiyyətinə aid idi.

İcra hakimiyyəti, son seçkilərdə adətən partiyanın və ya koalisiyanın liderini təyin edən Baş nazirin rəhbərlik etdiyi bir Məşvərət Şurası və Nazirlər Kabineti vasitəsilə qubernator tərəfindən həyata keçirildi. Üstəlik, hər adanın öz hökuməti var idi: qubernator müavinləri, yerli məclislər və hökumətlər.

Bir palatalı Qanunvericilik Məclisi və ya Dövlətlər daxili hökumət məsələlərini tənzimləyirdi. Parlament ümumi seçki yolu ilə 4 il müddətinə seçildi və Kürasao adasından 14, Bonayr adasından 3, Sint-Marten adasından 3 və Saba və Sint-Eustatius adalarından biri olmaqla 22 üzvdən ibarət idi. Parlament və hökumət tərəfindən qəbul edilən bütün qanunlar qubernator tərəfindən təsdiqlənməli idi. Parlament də seçildi və general qubernator parlament çoxluğunun liderini baş nazir olaraq təsdiqlədi. Parlament, nazirlər kabinetini də seçdi.

Niderland Antilində bir çox siyasi partiya var idi. Beş adanın hər birinin öz partiyaları mövcud idi — Kürasaoda 15, Sint-Martendə 6, Sint-Eustatiusda 3, Bonaire və Sabada hər biri.

İnzibati bölgüsü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İdarə bölgüləri qanunlarda təsbit edilməmişdi, ancaq hər adanın öz icra və qanunverici səlahiyyətləri vardı. Aruba çıxdıqdan sonra Niderland Antil ərazisi aşağıdakı hissələrdən ibarət idi:

  • Kürasao adası;
  • Bonayre adası;
  • Saba adası;
  • Sint-Eustatius adası;
  • Sint-Marten (Müqəddəs Martin adasının cənub hissəsi).
Niderland Antil adaları

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mülkiyyət Kiçik Antillərdə yerləşirdi. Niderland Antilləri, Kiçik Antil adaları əhatə edirdi: Kürasao, Bonayre — cənub qrupu — və rüzgarlılardan şimal qrupu: Saba, Sint-Estatius və Sint-Martenin cənub hissəsi (adanın şimal hissəsi Fransa tərəfindən idarə olunur). Ümumi sahəsi 800 km². Aruba adası da cənub qrupunun bir hissəsi olaraq 1986-cı ildə Antiller federasiyasını tərk etdi və daxili özünüidarə ilə Hollandiya Krallığı ərazisi statusu aldı.

Sahil xətti 364 km uzunluğundadır. Qvadelupa ilə quru sərhəd (Sent-Martin 22 fevral 2007-ci ildən Qvadelupa dan ayrıldıqdan sonra — Sent-Martin ilə) Sent-Martin adasında 10,5 km. Şimal qrupu adalarının dəniz cənub-şərqində Antiqua və Barbuda, cənubda Sent-Kits və Nevis, cənub və şərqdə Venesuela və qərbdə Aruba ilə cənub qrup adalarında dəniz sərhədləri.

Cənub qrupunun alçaq adaları (Kürasao — 375 m, Bonayre — 241 m) Cənubi Amerika qitəsini əhatə edən kontinental şelfin dəniz zirvələrini təmsil edir. Adaların demək olar ki, bütün səthini sulu tropik bitki örtüyü (əsasən ikinci dərəcəli meşələr) bürümüş, yalnız yaşayış məntəqələri, kənd təsərrüfatı torpaqları və uzun çimərliklər tərəfindən kəsilmişdir. Şimal qrupunun adaları qədim sualtı vulkanlarının zirvələri (Kvill) tərəfindən formalaşır, ümumiyyətlə yuvarlaqlaşdırılıb və kifayət qədər yüksək relyefə malikdirlər.

Cənub adalar qrupunun florası və faunası olduqca kasıbdır. Avropalıların gətirdiyi ev heyvanlarına əlavə, burada çox sayda kərtənkələ və quşa rast gəlmək olar. Adaların sahilləri boyunca burada və orada tapılan kiçik həmişəyaşıl meşələr, süd otu, kaktuslar və digər tikanlı kollardan əmələ gəlir. Kurort zonaları ətrafında xaricdən gətirilən dekorativ bitki örtüyündən geniş yaşıl zolaqlar əmələ gəlmişdir.

Şimal qrupu biraz daha böyük vəhşi təbiət təmsilçilərinə malikdir. Dağlıq bölgələrin qərb yamaclarında xurma sıraları yüksəlir, bəzi yerlərdə həqiqi meşələr əmələ gəlir. Şərq yamaclarında yerli bitki örtüyünün bir az daha təbii formaları qorunub saxlanılıb və əsasən tropik meşələr, kolluqlar və əkinçilik ərazilərinin nisbətən kiçik əraziləri tutur.

Qorunan təbii bölgələr: Sint-Kristofel Milli Parkı (Kürasao Adası), Vaşinqton-Slaqbay Milli Parkı (Bonayre Adası), Bonayre Dəniz Parkı (Bonayre Adasını əhatə edən uzun mərcan qayalıqlar), Saba Dəniz Parkı.

Bütün adaların sahil şeridi bir sıra kiçik mərcan rifləri ilə əhatə olunmuşdur (ən şimal və qərb sahilləri boyunca geniş yerləşmişdir) və aralarla sahil arasında dayaz laqunlar zolağı vardır.

İqlimi tropik dəniz, ticarət küləkidir. İlin çox hissəsi üçün hava isti və rahatdır, fəsillər arasındakı minimal temperatur fərqi. Yayda (iyun — sentyabr) orta temperatur təxminən + 27 °C, qışda (dekabr — fevral) — + 25 °C, gündəlik temperatur düşmələri son dərəcə əhəmiyyətsizdir — temperatur nadir hallarda gecə + 20 °C-dən aşağı düşür, hətta qışda …

Atlantik okeanından əsən şimal-şərq ticarət küləkləri tez-tez və güclü yağış gətirir. Yağışlar adaların qərb sahillərində 280 mm-dən sahil dağlıqlarının şimal-şərq yamaclarında 1000 mm-ə qədər dəyişir. Bonaire-də orta illik yağış miqdarı 550 mm-dir (yağışın 65% -i oktyabr və yanvar ayları arasındadır), Kürasao da təxminən 500 mm, Saba və Sint-Eustatius-da 700 mm-ə qədərdir (maksimum may-oktyabr-noyabr dövrlərində düşür). Nisbi rütubət il ərzində kifayət qədər sabitdir və orta hesabla 76% təşkil edir.

Kürasao və Bonayre, "Karib dənizindəki qasırğa qurşağı" nın cənubundadır və elementlərdən təsirlənmir, Saba, Sint-Eustatius və Sint-Marten bu zonanın cənub-şərq ətrafındadır və böyük ehtimalla iyul-avqust-oktyabr ayları arasında qasırğalardan təsirlənə bilər.

İqtisadiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Villemştad

ÜDM-in həcmi 2,4 milyard dollardır (1998), adambaşına düşən — 11,800 dollar. Kənd təsərrüfatı ÜDM-in 1 faizini, sənayenin 15 faizini, xidmətlərin 84 faizini istehsal edir. Əsas sənaye sahələri turizm, dənizdəki maliyyə xidmətləri, neft emalı və nəqliyyatı (Venesuela), gəmi təmiri.

Zəif torpaq və su qıtlığı, səviyyənin yüksək olmasına baxmayaraq kənd təsərrüfatının inkişafı üçün əlverişli deyil. Əkin sahələri ümumi ərazinin təqribən 10% -ni təşkil edir (1993). Villemştad yaxınlığında bir şəhərətrafı təsərrüfat var (südçülük, meyvəçilik, tərəvəzçilik). İqtisadi siyasət istehsal sənayesi də daxil olmaqla müxtəlif sahələrin daha da inkişafına yönəldilmişdir.

Asfaltlanmış yolların uzunluğu 800 km-dən çoxdur. Willemstad dəniz limanına və beynəlxalq hava limanına malikdir.

Xarici iqtisadi əlaqələr Venesuela və digər Latın Amerikası ölkələri, ABŞ və AB ölkələrinə yönəldilmişdir. Mal ixracatı (1998-ci ildə 303 milyon dollar) demək olar ki, əsasən neft məhsulları, qismən kənd təsərrüfatı məhsulları və hazır məhsullardan ibarətdir. Xarici borc yüksəkdir — 1,35 milyard dollar.

Niderland Antilləri dünyanın ən qədim və hörmətli dəniz mərkəzlərindən biridir: 60-cı illərin ortalarından bəri. həm dəniz banklarında, həm də holdinq, maliyyə, sığorta, idarəetmə, göndərmə və digər dəniz şirkətlərində ixtisaslaşmışlar. Xüsusilə Corc Sorosun hedcinq fondu Quantum Fund NV Antilaxda qeydiyyata alındı. 2002-ci ilə qədər buradakı offşor şirkətlərin mənfəət vergisi 2.4–3% arasında dəyişirdi.

1 yanvar 2002-ci il tarixində OECD-nin təzyiqi altında tətbiq olunan yeni vergi rejimi və Hollandiya ilə vergi müqaviləsindəki dəyişikliklər Antillərdə qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər üçün vergi qaydalarını əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirdi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Papiamentu/Ingles Dikshonario, Ratzlaff, Betty; pg. 11
  2. ↑ 1 2 https://web.archive.org/web/20160303191545/http://www.atmost.nl/pdf/week_10_2007_klein.pdf.
  3. ↑ Определено будущее Нидерландских Антил Arxiv surəti 20 may 2013 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2013-05-20 at the Wayback Machine Налогообложение — Новости. 15 сентября 2009.
  4. ↑ Constitutional reform of Netherlands Antilles completed Arxiv surəti 28 sentyabr 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-09-28 at the Wayback Machine Government.nl 10 September 2010.
  5. ↑ Lenta.ru: В мире: Нидерландские Антильские острова прекратили существование< Arxiv surəti 28 sentyabr 2015 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2015-09-28 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hökumət
Ümumi informasiya
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Niderland_Antil_adaları&oldid=7795531"